×
چراغ مطالعه
چراغ اضطراری و شارژی
پنکه و کولر
هیتر برقی
تجهیزات دوربین مداربسته
ویدئو پروژکتورروش ساده تشخیص فاز و نول و بررسی سلامت آنها
راهنمای کامل، فنی و کاربردی برای تکنسینها و کاربران خانگی
تشخیص صحیح سیم فاز و نول یکی از مهمترین اصول ایمنی در برق ساختمان و سیستمهای الکتریکی است. اشتباه در شناسایی یا سالم نبودن این سیمها میتواند منجر به برقگرفتگی، اتصالی، سوختن تجهیزات و حتی آتشسوزی شود. در این مقاله، بهصورت کامل و فنی روشهای تشخیص فاز و نول، ابزارهای استاندارد، نشانههای خرابی و روشهای تست سلامت این سیمها بررسی میشود.
فاز و نول چیست؟
سیم فاز (Live / L)
سیمی است که اختلافپتانسیل نسبت به زمین دارد و الکترونها را با ولتاژ ۲۲۰ ولت (در ایران) به مصرفکننده میرساند.
لمس مستقیم فاز باعث برقگرفتگی شدید میشود.
سیم نول (Neutral / N)
سیمی است که مسیر برگشت جریان را تکمیل میکند و در حالت سالم باید نسبت به زمین نزدیک صفر ولت باشد.
لمس نول سالم معمولاً خطرناک نیست، اما نول معیوب میتواند ولتاژ دار شود.
استاندارد رنگبندی سیمها
در ایران معمولاً:
| نوع سیم | رنگ |
|---|---|
| فاز | قهوهای، مشکی یا قرمز |
| نول | آبی |
| ارت | سبز و زرد |
⚠ اما در سیمکشیهای قدیمی ممکن است رنگها اشتباه یا عوض شده باشند. به رنگها اعتماد ۱۰۰٪ نکنید.
روشهای تشخیص فاز و نول
در ادامه بهترین و مطمئنترین روشها از ساده تا دقیق معرفی میشوند:
۱. تشخیص با فازمتر
رایجترین ولی کمدقتترین روش
نحوه استفاده
- نوک فازمتر را به سیم بزنید.
- انگشت را روی بدنه فلزی انتهای فازمتر قرار دهید.
- اگر لامپ داخل فازمتر روشن شد → سیم فاز
- اگر روشن نشد → نول یا سیم بیبرق
فازمتر کیمیتون (Kimiton) آلمانی مدل 936
قیمت اصلی: ۱۲۵,۰۰۰ تومان بود.۹۹,۵۰۰ تومانقیمت فعلی: ۹۹,۵۰۰ تومان.- فازمتر ولتاژهای ضعیف نول معیوب (مثلاً ۳۰–۵۰ ولت) را هم ممکن است نشان دهد.
- در محیطهای مرطوب عملکرد دقیق ندارد.
- اگر خودتان روی زمین ایزوله باشید ممکن است نور کمرنگ دیده شود.
فیلم استفاده از فازمتر در تشخیص فاز
۲. تشخیص با مولتیمتر (دقیقترین روش)
این روش استاندارد تکنسین برق است
حالت تست:
AC Voltage, رنج ۲۰۰ یا ۶۰۰ ولت.
تست اول: اندازهگیری بین سیمها
| حالت اندازهگیری | نتیجه |
|---|---|
| فاز → نول | ۲۲۰ ولت (نرمال) |
| فاز → ارت | ۲۲۰ ولت (نرمال و نشاندهنده سالم بودن ارت) |
| نول → ارت | نزدیک صفر ولت (کمتر از ۵ ولت) |
- سیمی که با ارت اختلافپتانسیل ۲۲۰ ولت دارد = فاز
- سیمی که با ارت تقریباً صفر است = نول
⚠ اگر نول با ارت ۳۰، ۵۰ یا حتی ۱۰۰ ولت اختلاف داشت → نول قطع شده یا نول دزد دارد.
۳. تشخیص فاز و نول با تستلامپ (لامپ سری)
روش سنتی اما بسیار قابلاعتماد
یک لامپ ۱۰۰ وات را بهصورت سری در یک سر سیم قرار دهید:
- لامپ را به یک سیم و نول بزنید:
- اگر لامپ روشن شد → آن سیم فاز است.
- اگر لامپ روشن نشد → سیم نول یا بیبرق است.
مزیت: ولتاژهای ضعیف یا نول داغ را بهتر از فازمتر نشان میدهد.
۴. تشخیص از روی تابلو برق
در تابلو:
- فاز از فیوز میگذرد.
- نول به شینه نول میرود.
- ارت به شینه ارت متصل است.
اگر سیم مستقیماً وارد فیوز شده باشد، قطعی آن بهمعنی قطع فاز است.
⚠ اما اگر سیمکشی غیر استاندارد باشد، این روش کافی نیست.
۵. تشخیص از روی پریز برق
در استاندارد ایران:
- سمت راست → فاز
- سمت چپ → نول
اما چون ممکن است در نصب اشتباه شده باشد، حتماً با مولتیمتر یا فازمتر تست کنید.
نشانههای خرابی فاز یا نول
۱. روشن شدن ضعیف لامپها
→ نول ضعیف یا نیمسوز
→ افت ولتاژ
۲. برقدار شدن نول
→ نول قطع شده
→ تابلو یا مسیر دارای اتصال بدنه
۳. پریدن فیوز اصلی هنگام روشن کردن وسیله
→ اتصال کوتاه فاز به نول
→ نول اشتباه به فاز وصل شده
۴. شوک خفیف هنگام لمس دستگاه فلزی
→ نول داغ
→ ارت معیوب
→ نشتی جریان
۵. نوسان ولتاژ یا سوسو زدن لامپها
→ خرابی اتصال نول در جعبه تقسیم
→ مشترک بودن نول چند مدار
روشهای تست سلامت سیم فاز
✔ تست ولتاژ با مولتیمتر
باید حدود ۲۲۰ ولت ثابت باشد.
✔ تست افت ولتاژ تحت بار
لامپ ۱۰۰ وات را وصل کنید و ولتاژ را اندازه بگیرید.
اگر از ۲۲۰ به زیر ۲۰۰ افت کرد → سیم باریک، قدیمی یا نیمسوز است.
✔ تست اتصالی
با اهممتر (زمان بیبرق بودن):
- مقاومت کم = سیم سالم
- مقاومت زیاد = پوسیدگی یا اتصال ضعیف
روشهای تست سلامت نول
۱. اندازهگیری اختلاف ولتاژ نول با زمین
- مقدار نرمال: ۰ تا ۵ ولت
- اگر بیشتر بود:
- نول قطع شده
- نول داغ
- بار زیاد روی نول مشترک چند واحد
۲. تست نشتی
اگر بین فاز و نول نشتی جریان وجود داشته باشد (مثلاً در وسایل برقی):
- فیوز RCD قطع میکند
- نول داغ میشود
- دستگاه شوک خفیف میدهد
۳. تست نول در تابلو
اتصال باید محکم و بدون زنگزدگی باشد.
شینه نول نباید با ارت مشترک باشد.
علت داغ شدن نول چیست؟
نولی که نسبت به زمین ولتاژ دارد (مثلاً ۳۰–۱۰۰ ولت).
دلایل:
- قطع بودن نول در مسیر
- بار زیاد در مدار
- نول مشترک
- شل شدن اتصالات در ترمینالها
نول داغ بسیار خطرناک است و مانند فاز میتواند شوک بدهد.
ارتباط تشخیص فاز و نول با ایمنی بدن انسان
- بدن انسان نسبت به زمین مرجع است.
- به همین دلیل فقط سیم فاز میتواند بدن را شوک دهد.
- نول سالم چون همپتانسیل زمین است، شوک نمیدهد.
- اما نول معیوب یا داغ → برقدار میشود و خطرناک است.
اشتباهات مرگبار در تشخیص فاز و نول
- اعتماد به رنگ سیمها
- استفاده از فازمترهای ارزان
- تست با دست! (بسیار خطرناک)
- گرفتن سیمها بدون دستکش و کف کفش عایق
- باز کردن جعبه تقسیم بدون قطع برق اصلی
بهترین روش پیشنهادی برای تشخیص فاز و نول برای برقکاران
برای تشخیص دقیق و بیخطا:
۱. ابتدا فازمتر → تست سریع
۲. سپس مولتیمتر → تست دقیق
- فاز نسبت به نول → ۲۲۰
- فاز نسبت به ارت → ۲۲۰
- نول نسبت به ارت → ۰
۳. تست سلامت (اختیاری)
- تست لامپ
- تست مقاومت سیم در صورت بیبرق بودن
جمعبندی
تشخیص صحیح فاز و نول و بررسی سلامت آنها برای جلوگیری از خطرات برقگرفتگی، آتشسوزی و خرابی تجهیزات ضروری است. بهترین، دقیقترین و استانداردترین روش استفاده از مولتیمتر است و روشهای دیگر مثل فازمتر و تستلامپ برای تأیید اولیه بهکار میروند.
اگر نول با زمین اختلافپتانسیل داشت یا سیمها ولتاژ غیرعادی نشان دادند، حتماً مسیر نول و تابلو برق بررسی شود؛ چون نول معیوب یکی از اصلیترین عوامل برقگرفتگیهای خانگی است.
پارسانور
کابل سازان یزد
خراسان افشار نژاد
شیرکوه یزد
سارا
پارسه شید
آمل سوکا
بهین تاب
همدان ترانس
ویداسی
سیمیا
کملیون
پارس شعاع توس
پارس خزر
پارس شهاب
پارس فانال
خیام الکتریک
دمنده
مازی نور
نوسان
