کنترل فاز به زبان ساده و کاربرد و وظایف آن

کنترل فاز چیست؟ — به زبان ساده + کاربرد و وظایف آن

معرفی کنترل فاز به زبان ساده

کنترل فاز (Phase Monitoring Relay یا کنترل‌کننده توالی فاز) یک دستگاه الکترونیکی است که برای محافظت از تجهیزات سه‌فاز در برابر مشکلات شبکه برق استفاده می‌شود. به زبان ساده، کنترل فاز مثل نگهبانی است که مراقب سلامت سه فاز شبکه برق است و در صورت بروز مشکل، بلافاصله اقدام به قطع برق یا صدور هشدار می‌کند.

⚡ چرا کنترل فاز مهم است؟

در سیستم‌های سه‌فاز (مانند موتورهای صنعتی، پمپ‌ها، آسانسورها، چیلرها و تابلوهای برق)، نقص در یکی از فازها می‌تواند منجر به سوختن تجهیزات گران‌قیمت شود. کنترل فاز جلوی این خسارت‌ها را می‌گیرد.

🛠 وظایف کنترل فاز چیست؟

کنترل فاز بسته به مدل و نوع عملکردش، وظایف مختلفی دارد:

بررسی توالی فاز (Phase Sequence)
بررسی می‌کند که ترتیب فازها درست باشد. چرخش اشتباه می‌تواند باعث چرخش معکوس موتور شود.ترتیب فازها، به ترتیب زمانی رسیدن ولتاژ هر فاز در یک سیستم سه‌فاز به اوج مقدار مثبت خود گفته می‌شود.
در سیستم برق سه‌فاز، سه فاز با نام‌های معمولی R (L1)، S (L2) و T (L3) شناخته می‌شوند. اگر ولتاژها با زاویه‌ی فاز ۱۲۰ درجه نسبت به هم تولید شده باشند، توالی صحیح آن‌ها این است:R → S → T

وقتی توالی فاز اشتباه وصل شود (مثلاً T → S → R)، اتفاقات زیر ممکن است رخ دهد:
- موتور سه‌فاز در جهت معکوس می‌چرخد
  این می‌تواند در دستگاه‌هایی مثل پمپ، بالابر، نوار نقاله و آسانسور باعث خطرات جانی و خسارات مکانیکی شود.
- کارکرد نادرست تجهیزات حساس سه‌فاز
  دستگاه‌های کنترل صنعتی یا PLC ممکن است در عملکرد دچار اختلال شوند.
تشخیص قطع فاز (Phase Failure)
اگر یکی از فازها قطع شود، کنترل فاز بلافاصله برق خروجی را قطع می‌کند تا به تجهیزات آسیبی نرسد.
در سیستم‌های سه‌فاز، تجهیزات مثل موتور الکتریکی، پمپ، چیلر و آسانسور برای عملکرد درست به وجود هم‌زمان هر سه فاز نیاز دارند. اگر یکی از فازها قطع شود و سیستم بدون تشخیص ادامه کار دهد، اتفاقات زیر ممکن است رخ دهد:
- موتور به‌صورت دو فاز کار می‌کند (به جای سه‌فاز)
- گرمای زیاد در سیم‌پیچ‌های موتور
- کاهش شدید راندمان و توان خروجی
- در نهایت، سوختن موتور یا آسیب جدی به تجهیزات
برای تشخیص قطع فاز، معمولاً از کنترل فاز (Phase Monitoring Relay) استفاده می‌شود. این قطعه دائماً وضعیت سه فاز را بررسی می‌کند:
- اگر ولتاژ یکی از فازها به صفر یا کمتر از حد مجاز برسد، کنترل فاز آن را به عنوان قطع فاز تشخیص می‌دهد.
- بلافاصله با ارسال فرمان به کنتاکتور یا رله قطع برق، مانع ادامه کار تجهیزات می‌شود.
- برخی مدل‌ها دارای آلارم صوتی یا نوری نیز هستند که خطا را اعلام می‌کنند
کنترل ولتاژ (Over/Under Voltage Protection)
ولتاژ هر فاز را بررسی می‌کند و اگر از حد مجاز بالا یا پایین‌تر برود، مدار را قطع می‌کند.
تشخیص عدم تقارن فاز (Phase Imbalance)
اگر ولتاژ یکی از فازها نسبت به دو فاز دیگر اختلاف زیادی داشته باشد، کنترل فاز وارد عمل می‌شود.
حفاظت در برابر نوسانات لحظه‌ای یا نویزهای شدید برقی

کاربردهای کنترل فاز

کنترل فاز در اکثر تجهیزات صنعتی و نیمه‌صنعتی کاربرد دارد:

✔ موتورهای الکتریکی سه‌فاز (مثلاً در کارگاه‌ها و کارخانه‌ها)
✔ تابلوهای برق صنعتی و نیمه‌صنعتی
✔ آسانسورها و بالابرها
✔ پمپ‌های آب سه‌فاز
✔ دستگاه‌های تهویه صنعتی و چیلرها
✔ خط تولید خودکار و PLCها

نحوه کار کنترل فاز چگونه است؟

کنترل فاز به ورودی سه‌فاز متصل می‌شود و از طریق مدار داخلی‌اش، ولتاژ و توالی فازها را بررسی می‌کند. در صورتی که مشکلی شناسایی شود (مثلاً قطع فاز یا ولتاژ غیرمجاز)، خروجی رله‌ی آن قطع می‌شود و برق به تجهیزات نمی‌رسد. معمولاً خروجی کنترل فاز به کنتاکتور اصلی یا رله قطع اضطراری متصل می‌شود.

مزایای استفاده از کنترل فاز

جلوگیری از سوختن موتور سه‌فاز در اثر قطع فاز
حفاظت از تجهیزات در برابر نوسانات برق
افزایش طول عمر دستگاه‌ها
تشخیص سریع خطا و کاهش زمان خاموشی
مقرون‌به‌صرفه بودن نسبت به خسارت‌های احتمالی

نکاتی برای انتخاب کنترل فاز مناسب

محدوده ولتاژ ورودی (مثلاً 400V یا 380V)
زمان تاخیر قطع و وصل
امکان تنظیم حساسیت ولتاژ یا عدم تقارن
نوع خروجی (رله خشک، آلارم، اتصال به PLC)
برند و گارانتی معتبر

بهترین کنترل فاز در بازار ایران شیوا امواج است که میتوانید از فروشگاه پارسانور تهیه کنید :

کنترل فاز یک قطعه ضروری در سیستم‌های برقی سه‌فاز است که از تجهیزات گران‌قیمت شما در برابر خطرات ناشی از نوسانات، قطع یا جابه‌جایی فاز محافظت می‌کند. اگر در صنایع یا ساختمان‌هایی با مصرف برق سه‌فاز فعالیت می‌کنید، نصب کنترل فاز نه‌تنها توصیه می‌شود، بلکه یک ضرورت است.

📌 کلیدواژه‌ها

کنترل فاز چیست

وظایف کنترل فاز

کاربرد کنترل فاز

محافظ موتور سه‌فاز

تجهیزات حفاظتی برق صنعتی

کنترل فاز ارزان

بهترین کنترل فاز برای تابلو برق